Rromed

Kantvedoù a ziforc'hidigezh

Istor ar Tsiganed a zo istor ur bobl damzegemeret hag argaset war un dro, evel ur walenn o tont ingal hag anavezet gant an holl. En XIXvet kantved eo en em silet ar Tsiganed e kevredigezh ar maezioù hag o deus dibabet micherioù a bep seurt. Darn a zo en em staliet, darn all a zo chomet kantreerien, aliesoc'h-aliesañ e vezont kontrollet gant ar polis. Gwelet e vezont fall gant an dud dre vras hag en em c'houlenn a ra an nen eus pelec'h e gwirionez e teuont (...)

E penn kentañ an XXvet kantved o doa lakaet war-sav holl Stadoù Europa, gwitibunan, ur politikerezh tsigan, un enskrivadur ispisial dre ma oant familhoù baleer pe dre ma oant barnet evit o doare bevañ pe o neuz antropologel a-ziforc'h. Er Frañs, gant lezenn 1912 a ziazez «reol ar gantreidi», e veze enskrivet ar familhoù o doa ur vicher war an hent pe oant bohemianed pe get hervez an dermenadurezh antropologel. (...)

E-pad an Eil brezel-bed e oa bet klasket o c'has da get gant an Alamaned en un doare feuls ha dizurzh, sikouret da vat gant ar pennadurezhioù ar broioù. Kement-se en deus strewet ar familhoù ha distrujet ar pezh a oa gwriziennet mat abaoe kantvedoù ha kantvedoù.

Hiziv an deiz, Europa, gant nebeut a vugale o c'henel, a sell ouzh ar familhoù-se evel tud a c'hizh kozh pe gwashoc'h c'hoazh evel un dañjer. (Henriette Asséo, istorourez)

Bremañ en Europa

Bez' ez eus bremañ, war live Europa, «ur gudenn rrom» lakaet war wel gant pennoù ar Rromed a c'houlenn gwirioù treuzvroadel. Daoust hag amsteriek eo ar goulennoù-se? Breud a zo.

War gresk ez a an divizoù kemeret a-enep ar Rromed e pep lec'h en Europa, e stummoù disheñvel er Reter pe er C'hornôg, met atav eo evit klask skarzhañ ur «c'horf estren». Peogwir n'o deus stad ebet hag e skeud-se keodelezh ebet e seller outo betek re gant ul lagad «etnikel» ha diavaez hep reiñ ar gomz dezho.

«Petra eo deuet hor c'hevredigezhioù da vezañ evit asantiñ, hep termal, lakaat ha divizout eo stag hemañ-henn ouzh ur «strollad etnikek»? Setu e virer ur c'hemmesk etre Baleerien, Rromed, Tsiganed, Manouched, an holl gwelet evel ma vefent unvan ha digemm. (...) evel keodourien Europa a c'hell bezañ liesseurt ha niverus : relijion, broadelezh, yezh, dibaboù hag istorioù familh , liamm gant un identelezh sevenadurel, micherioù, dibaboù politikel...» (Julie Biro, CCFD ha Stéphane Lévêque, FNASAT, Altermondes N°24, 2010)

Ar c'hevredigezhioù a-dal d'ar gudenn rrom

" Ar Rromed a zo un degouezh skouer eus an holl gudennoù liammet gant ar bezañ disheñvel ". (Marcel Courthiade, yezhoniour)

« Ha pa vijent lakaet da bobl, da vroad pe da vinorelezh treuzvroadel eo lakaet ar Rromed da vezañ skeudenn ar vizer, an distaol, pe c'hoazh ar re n'o deus morse fellet dezho pe gellet enframmañ. Birvilh e pep keñver a zo bet en-dro d'ar gudenn e-pad an ugent vloaz diwezhañ en ensavadurioù Europa, er stadoù, hag en aozadurioù e-maez-gouarnamant (AMG) evit gouzout penaos enframmañ ar Rromed er gevredigezh vrasniver. Ar gredenn ez int disheñvel dre natur he deus o deus lakaet ar skeudenn e oa ar familhoù-se da vezañ tud kablus pe reuzidi da vat ha da viken.

Dre chañs, er gwirvoud, eo kalz luzietoc'h ar gevredigezh rrom hag er Balkanoù evel e lec'h all, e kaver Rromed e meur a live er gevredigezh, zoken e-touez an arzourien hag an intelektualed (...)

Daoust dezho e laka ar Rromed da zispakañ heuliadoù politikel ha sokial en o bro, hag a-wechoù ivez re Unaniezh Europa. » (in les Cahiers du courrier des Balkans N°1, 2012)

Er Frañs

Bez' ez eus war-dro 350 000 ha 500 000 «kantreer», ganto ar vroadelezh c'hall evit ouzhpenn 95% diouto. Ar Rromed a-orin eus broioù Reter Europa, Roumania ha Bulgaria evit ar pep brasañ, a zo 15 000 anezho. Eus 2 000 Rrom bet skarzhet kuit e 2003 ez eur tremenet da 8 000 e 2008. E 2009 he doa skarzhet Bro-C'hall 10 000 Rrom a orin eus Roumania pe Bulgaria. D'an 9 a viz Gwengolo en deus goulennet Parlamant Europa e vefe paouezet skarzhañ anezho dre heg, rak kement-se a zo a-enep ar gwir kumuniezhel.

Istor ar Rromed oc'h enbroañ en Europa hag hini ar gantreerien n'eo ket ar memes hini, met ar c'hemmesk a vez graet daoust d'an nerzh a lak ar Gantreerien evit displegañ kement-se. An termenadur "Kantreerien" eo an hini implijet gant ar velestradurezh evit komz eus an dud a zo o chom e Bro-C'hall hag a zeu hag ya eus an eil lec'h d'egile. Ret eo dezho kaout ul levrig ispisial evit mont ha dont ha hemañ a rank bezañ gwiriet bep tri miz.

Ur sevenadur

« Ma'z eo chomet bev ar Rromed n'eo ket dre zegouezh, ma'z eo chomet bev o sevenadur goude bezañ bet gwallgaset e-pad pemp kantved eo peogwir e oa frammet mat a-spered hag ent-speredel (...)

Degaset o deus ar Rromed o lod da sevenadur gwechall Europa ha da hini an deiz a hiziv, n'eo ket hepken war dachenn ar sonerezh, met ivez dre ma lakaont an dud da vezañ emskiant eus anadurezhioù faos a zo en o dalc'h, bez' emaint war dachenn al lennegezh hag an arzoù neuziañ, ar frankiz, ha distag diouzh kement broad a zo, kendivizout kentoc'h eget kaout relennoù reut pa vez breud, liammoù el labour talvoudekaet hervez an disoc'hoù ha neket hervez an difraeoù, penaos e verzhont an amzer, ar fent hag al liammoù kar, kement ha reiñ da c'houzout ar pep anatañ eus ar sevenadur rrom en amzer a-vremañ. » (Marcel Courthiade)

« An uhelvennad manouch eo perc'hennañ ar bed a-bezh hep direnkañ netra ennañ. »  (Patrick Williams, etnologour)

Tennadoù eus teuliad kelaouiñ 36vet Gouel ar Fimoù e Douarnenez Rom, Tsiganed, Manouched, Jipsianed, kantreourien
http://www.festival-douarnenez.com/fr/ressources_films/peuples_invites/rroms_tsiganes_voyageurs

Hag eus tu ar sinema ?